Waardoor krijg je een burnout? Wat is een burnout eigenlijk en hoe herken je het? En hoe helpt mindfulness bij burnout herstel? Daarover dit artikel, plus de ervaringen van twee deelnemers van een mindfulness training, die een burnout hadden. “Ik pieker minder en besef nu dat ik rustmomenten nodig heb.”
“Na mijn zomervakantie een jaar geleden, hoopte ik rustig te kunnen opstarten op mijn werk”, vertelt Sanne (27). Ze is sinds een half jaar aan het herstellen van een burnout. “Maar het was erg druk en verschillende collega’s en mijn baas wilden meteen iets van mij. Vroeger had ik die drukte wel aangekund, maar nu was het me meteen te veel. Ik werd vreselijk boos, maar uitte dat niet. Achteraf gezien was dat het eerste teken dat het niet goed ging met mij. Ik besefte toen wel dat ik niet lekker in mijn vel zat, maar dacht niet aan een burnout.”
Sanne ging gewoon door met werken en merkte dat ze steeds somberder werd. Vier maanden later bezocht ze daarvoor de huisarts. Hij verwees haar door naar een psycholoog. Nog twee maanden later werd ze onderweg naar haar werk misselijk en keerde om. Thuis gekomen was de misselijkheid weg en besefte Sanne dat ze geen griep had, maar last had van spanningen. “Die dag heb ik onder ogen gezien dat ik een burnout heb. Ik besefte al langer dat in burnout symptomen had, maar ik dacht dat het nog wel mee viel.”
Waardoor krijg je een burnout?
Een burnout is het gevolg van langdurige stress, waarvan je tussendoor niet genoeg herstelt. De stress kan worden veroorzaakt door werk, privé-omstandigheden en door persoonlijke eigenschappen, zoals binnenvetten, perfectionisme, veeleisendheid, een groot verantwoordelijkheidsgevoel en onzekerheid. Ook kan iets in het heden een herinnering oproepen aan een eerdere stressvolle situatie. Denk bijvoorbeeld aan autorijden na een auto-ongeluk. Het autorijden is dan stressvol door de herinnering aan het ongeluk.
Of iemand een burnout krijgt, hangt af van de persoon en van de situatie. De situatie alleen is in ieder geval niet doorslaggevend. Zeker zo belangrijk is de vraag hoe iemand tegen de situatie aankijkt en ermee omgaat. Dit heeft te maken met persoonlijkheid: iedereen reageert anders op stress. Een reorganisatie op het werk kan de ene persoon bijvoorbeeld veel spanningsklachten geven, terwijl een ander zich er niet druk over maakt.
Sanne herkent dit: “De werkdruk in de evenementenbranche, waarin ik werk, is vaak hoog. Ik had veel moeite met ‘nee’ zeggen, waardoor er meer op mijn bord lag dan ik aankon. Daarnaast had ik moeite met dingen loslaten, ik voelde mij erg verantwoordelijk voor mijn werk en was er ook thuis veel in mijn hoofd mee bezig.”
Nog een recept voor een burnout
Een andere risicofactor voor het krijgen van een burnout is als uitdagende omstandigheden zich opstapelen. Als je bijvoorbeeld net een kind hebt gekregen, gebroken nachten hebt en er komt een reorganisatie op je werk bij, kan de hoeveelheid spanningen teveel worden. Dit hangt ook weer af van je gevoel van invloed op de situaties. Hoe meer invloed je denkt te hebben, des te minder stress.
Bij Daan (43) speelde dit. Hij kreeg twee jaar geleden een burnout. “Ik was manager bij een middelgrote organisatie waar de ene uitdaging op de andere volgde. Een medewerkster kreeg een zware hersenschudding en viel uit, de opdrachten liepen terug en twee goede medewerkers kondigden hun vertrek aan. Toen daarnaast mijn broer ernstig ziek werd, ging het snel bergafwaarts met mij. Ik sliep slecht en lag ‘s nachts urenlang te piekeren. Ik was ‘s ochtends blij als de wekker ging, dan kon ik ten minste opstaan en iets gaan doen.
Hoewel ik slaap tekort kwam, werkte ik harder dan ooit. Ik voelde me ook niet moe. Tot ik op een ochtend niet kon opstaan. Mijn lichaam weigerde simpelweg dienst. Ik voelde mij verschrikkelijk, compleet leeg en uitgewrongen, alles was mij te veel. De diagnose burnout was toen snel gesteld.”
De werking van stress in het lichaam
Op zich is stress niet slecht voor je. Stresshormonen (adrenaline en cortisol) worden geproduceerd door je bijnieren, nadat de Amygdala (ook wel het angstcentrum van je brein genoemd) alarm heeft geslagen. Voor de Amygdala zijn er allerlei situaties een reden om alarm te slaan: deadlines, druk stadsverkeer, wrijving met anderen, maar ook situaties waar je niet direct mee te maken hebt, zoals een heftig televisieprogramma.
De stresshormonen zorgen dat je hartslag omhoog gaat, er meer bloed gaat naar je brein en spieren en dat je in een hoger tempo gaat handelen. Als de situatie waardoor je stress had voorbij is, breekt je lichaam de stresshormonen weer af. Dit gaat vanzelf. Als de oorzaak van de stress niet voorbij gaat, blijft er een hogere concentratie stresshormonen in je lichaam.
Langdurig te veel stresshormonen schaadt
Te veel cortisol in het lichaam geeft een gevoel dat je op je hoede moet blijven terwijl je ook het gevoel hebt dat je de macht over de situatie verliest. Dit kan weer depressieve symptomen geven en op den duur leiden tot een echte depressie. Ook zorgt het dat de hypothalamus, het deel van je brein dat zorgt voor de afbraak van stresshormonen, steeds minder goed gaat functioneren. Je komt dan in een vicieuze cirkel. Er blijft ook steeds meer adrenaline in je lichaam. Als je dan nog steeds geen rust neemt, wordt het door de adrenaline op den duur onmogelijk om nog tot rust te komen. Dit kan zelfs goed voelen, je ervaart als het ware een continue drive, zoals workaholics hebben. Maar zonder goed herstel, of wanneer de stress negatief is (je hebt het gevoel dat er iets mis dreigt te gaan), wordt de stress echt schadelijk. Het stresssysteem raakt zo ontregeld dat het je lichaam uitput en je een burnout krijgt.
Bij langdurige stress verandert ook je brein, in negatief opzicht. Je amygdala (angstcentrum) wordt groter, de hypothalamus (stressherstel) functioneert slechter en de hippocampus (o.a. korte termijn geheugen) kan verschrompelen. Ook gaan je afweersysteem en spijsvertering slechter functioneren. Meer over het effect van stress op je hersenen.
De diagnose burnout
Het lijkt wel een epidemie, wordt er soms over burnout gezegd. Daar zit een kern van waarheid in en misschien is dit ook niet zo vreemd als je het leven nu vergelijkt met het leven dertig jaar geleden. Volgens cijfers van TNO en het Centraal Bureau voor de Statistiek hebben 1 miljoen Nederlanders burnout klachten. Soms wordt er van burnout gesproken, terwijl er sprake is van overspanning. De verschijnselen zijn hetzelfde, maar bij burnout duren die langer dan 6 maanden en treedt de uitputting meer naar de voorgrond. (De richtlijn voor eerstelijns zorgprofessionals voor een diagnose burnout en overspanning staat onderaan deze pagina.)
Hoe helpt mindfulness bij burnout herstel?
Veel burnout klachten verminderen vanzelf als je voldoende rust neemt. Om herhaling te voorkomen is het wel belangrijk te onderzoeken wat voor zoveel stress heeft gezorgd en hoe je beter voor jezelf kunt zorgen. De officiële 8-weekse Mindfulness Based Stress Reduction training ondersteunt dit. Daarbij blijkt uit wetenschappelijk onderzoek dat deze training mindfulness stress en piekeren vermindert en stressbestendiger maakt. De mindfulness oefeningen ondersteunen het herstel van je stresssysteem. Bovendien versterkt mindfulness je brein, het keert de negatieve werking van stress op je brein om. (Meer over het positieve effect van mindfulness en je brein lees je hier.) Inzichtoefeningen van de mindfulness training helpen je stressfactoren, energiegevers en –nemers herkennen en gezonder omgaan met stress.
Wat hadden Sanne en Daan aan mindfulness bij burnout herstel?
Ook Sanne en Daan volgden de training mindfulness na de burnout diagnose. Beiden vertellen over het effect. Sanne: “Als ik nu pieker, zie ik dat op een gegeven moment en dan richt ik mijn aandacht op iets anders. Ik laat mij niet meer meeslepen door negatieve gedachten en slaap beter. Ik mediteer nu elke dag even. Ook voel ik nu zelf dat ik rustmomenten nodig heb en die mag ik van mijzelf ook nemen. Ik ben nog niet helemaal de oude en ben nog niet volledig aan het werk, maar ik voel mij wel weer af en toe de oude en dan ben ik heel blij!”
Daan: “De training mindfulness was verrassend, en een beetje confronterend voor mij. Ik besefte mij niet dat ik zo veel in mijn hoofd zat. Daardoor voelde ik niet goed wat er in mijn lijf gebeurde en kon ik niet voor mijn gezondheid zorgen. Door de training veranderde dit. Ik ben veel zelfbewuster geworden, voel beter hoe het met mij gaat en kan beter omgaan met stressvolle situaties. Gewoonten die mij veel energie kosten heb ik doorbroken, zoals steeds mijn mail checken en altijd met open kantoordeur werken. Veel dingen lossen medewerkers ook wel op zonder mijn hulp.”
De Training mindfulness
Het trainingsbureau voor Mindfulness geeft de officiële training Mindfulness in Utrecht centrum, Leidsche Reijn en Houten. Al onze trainers zijn erkend door de beroepsvereninging (VMBN). Meer over de training en de agenda vind je hier: training mindfulness Utrecht.
Vergoeding training mindfulness bij burnout
Steeds meer zorgverzekeraars vergoeden in het aanvullende pakket een training mindfulness bij burnout voor een groot deel.
In de richtlijn voor eerstelijns zorgprofessionals wordt de diagnose burnout of overspanning zo gesteld:
Bij overspanning wordt voldaan aan onderstaande vier criteria:
1. Er zijn tenminste drie van de volgende klachten aanwezig:
– moeheid
– gestoorde of onrustige slaap
– prikkelbaarheid
– niet tegen drukte/herrie kunnen
– emotionele labiliteit
– piekeren
– zich gejaagd voelen
– concentratieproblemen en/of vergeetachtigheid
2. Gevoelens van controleverlies en/of machteloosheid treden op als reactie op het niet meer kunnen hanteren van stressoren in het dagelijks functioneren. De stresshantering schiet tekort; de persoon kan het niet meer aan en heeft het gevoel de grip te verliezen.
3. Er bestaan significante beperkingen in het beroepsmatig en/of sociaal functioneren.
4. De distress, controleverlies en disfunctioneren zijn niet uitsluitend het directe gevolg van een psychiatrische stoornis.
Bij burnout wordt voldaan aan alle drie onderstaande criteria:
1. Er is sprake van overspanning.
2. De klachten zijn meer dan 6 maanden geleden begonnen.
3. Gevoelens van moeheid en uitputting staan sterk op de voorgrond.
