Een gezonde en stimulerende werkomgeving draagt bij aan duurzame inzetbaarheid van medewerkers; aan hun gezondheid en hun voortdurende ontwikkeling. Maar naast de werkomgeving zijn er meer persoonlijke aspecten van invloed op duurzame inzetbaarheid. Denk bijvoorbeeld aan het lerend vermogen en het reflectievermogen van medewerkers. En aan de mate waarin zij gezond om kunnen gaan met stress. Mindfulness kan deze aspecten versterken.
Duurzame inzetbaarheid krijgt veel aandacht
Duurzame inzetbaarheid staat op dit moment sterk in de belangstelling. In het onderwijs is het bijvoorbeeld opgenomen als onderwerp in de cao. In de zorg zijn sinds kort jaarlijkse vitaliteitsgesprekken verplicht. Ook de overheid vestigt er extra aandacht op met programma’s als ‘Op weg naar duurzame inzetbaarheid’ en ‘De week van de werkstress’. Minister Asscher van Sociale Zaken en Werkgelegenheid kondigde in december 2014 al aan dat ‘de komende 4 jaar expliciet aandacht zal worden besteed aan de mentale weerbaarheid van de werkende mens’. En dit is niet voor niets. Mensen werken langer door en stress is een groot probleem voor duurzame inzetbaarheid. Stress zorgt voor verzuim en kan ook op lange termijn het brein verzwakken en zo het functioneren van medewerkers verslechteren. Het is voor alle betrokkenen van groot belang dat werknemers lang goed en gezond blijven functioneren en bovendien gemotiveerd blijven. Daarnaast is er veel aandacht voor duurzame inzetbaarheid omdat de maatschappij en werk snel veranderen. Het vraagt meer van medewerkers om geschikt voor werk te blijven.
Definitie duurzame inzetbaarheid
Duurzaam inzetbaar betekent dat medewerkers gedurende hun arbeidsleven in staat zijn om in huidig en toekomstig werk met behoud van gezondheid en welzijn te (blijven) functioneren. Dit impliceert een werkcontext die hieraan bijdraagt. Maar het vraagt ook een attitude, motivatie en het vermogen van werkenden om deze mogelijkheden te benutten. Hierin komen twee kanten naar voren die invloed hebben op de duurzame inzetbaarheid: zowel de werkomgeving (werkcontext) als de manier waarop de medewerker zich verhoudt tot deze werkomgeving (persoonlijke kenmerken) . Als er verbetering is aan beide kanten, kan dit zorgen dat werknemers lichamelijk en mentaal gezond blijven, blijven leren en zich professioneel blijven ontwikkelen. Zo kan er bijvoorbeeld gewerkt worden aan de werkdruk in een organisatie (werkcontext) én tegelijkertijd aan een gezonde omgang met stress van medewerkers (persoonlijke kenmerken).
Persoonlijke eigenschappen en omstandigheden hebben veel invloed op duurzame inzetbaarheid.
Onze visie op duurzame inzetbaarheid
De overheid spreekt over duurzame inzetbaarheid vooral in het kader van werkstress veroorzaakt door de omgeving van de werknemer. Hierbij worden oorzaken genoemd als hoge werkdruk, pesten en agressie op het werk, (seksuele) intimidatie en discriminatie. De nadruk ligt daarbij op de invloed die de werkomgeving heeft op de (mentale) gezondheid van de medewerker. De persoonlijke omstandigheden én eigenschappen van werknemers worden vaak als privé beschouwd, terwijl deze ook veel invloed op duurzame inzetbaarheid hebben. Persoonlijke eigenschappen bepalen mede hoe een werknemer met werkdruk en tegenslagen omgaat en zich blijft ontwikkelen in zijn werk. En ook privé-omstandigheden kunnen grote invloed hebben. Je kunt als organisatie medewerkers stimuleren om zich te blijven ontwikkelen, bijvoorbeeld met opleidingen, maar een medewerker moet ook de geestelijke ruimte en voldoende lerend vermogen hebben om er goed gebruik van te maken. En wat te denken van de invloed van een ziek gezinslid op duurzame inzetbaarheid. Deze factoren als een privé-kwestie beschouwen is op z’n minst kostbaar. Een organisatie kan die omstandigheden niet veranderen, maar bijvoorbeeld wel de werkdruk verlagen (ingreep in context), en een werknemer gezond om leren gaan met stress en zijn grenzen beter leren bewaken (persoonlijke aspecten). Verzuim door psychische klachten kost jaarlijks 1,8 miljard euro aan loondoorbetaling tijdens ziekte. Dit artikel gaat verder in op de persoonlijke aspecten van duurzame inzetbaarheid en wat mindfulness kan bijdragen aan het versterken daarvan.
Verzuim door stress is een groot probleem
Te veel en langdurige stress kan de gezondheid van medewerkers ondermijnen en tot verzuim leiden, bijvoorbeeld door overspannenheid en burn-out. Uiteindelijk kan het zelfs tot arbeidsongeschiktheid leiden. Een paar cijfers:
- Op dit moment wordt ongeveer een kwart van al het verzuim gemiddeld over alle beroepsgroepen rechtstreeks veroorzaakt door stress. 5 jaar geleden was dit nog 15 procent (Bron: Nederlands Centrum voor Beroepsziekten.
- Stress groeit op dit moment naar de grootste veroorzaker van (langdurig) verzuim (Bron: 365/ArboNed). En dit type langdurig verzuim duurt ook nog eens vaak langer dan verzuim met andere oorzaken.
- In 2011 kampte 14 procent van de werknemers met een burn-out (langer dan zes maanden verzuim door overspanning), in 2007 was dat nog 11 procent.
- Van alle 15- tot 25-jarigen had in 2011 één op de tien te maken met burn-out klachten. Bij de 25-plussers ging het om bijna één op de zes werknemers (bron NEA, TNO, CBS).
- En langdurig verzuim door overspannenheid is onder 55+ers bijna twee keer zo hoog als bij 30ers.
Mannen blijken vaker burn-out klachten te hebben dan vrouwen. Het verzuim door stress neemt gemiddeld ook toe naarmate de werknemer ouder wordt en wordt dan ook langduriger.
De impact van stress op duurzame inzetbaarheid is groot: naast verzuim veroorzaakt stress slechter functioneren.
Stress verzwakt het brein, de gezondheid en het functioneren van medewerkers
De impact van stress op de duurzame inzetbaarheid van werknemers is veel groter dan vaak wordt gedacht. Stress heeft een nadelige invloed op het brein, wat de employability van medewerkers verslechtert. Ons brein is plastisch en verandert door ervaringen. Door stress gaat het brein slechter functioneren, de prefrontale cortex (het verstandelijk vermogen) en de hippocampus (stressherstel, geheugen, leervermogen) worden zwakker. De Amygdala, ook wel het angstcentrum genoemd, wordt juist actiever en verhoogt sneller de stresshormonen in het lichaam. Gevolgen van deze veranderingen in het brein zijn bijvoorbeeld het sneller in de stress schieten en daarvan minder snel herstellen. Daarnaast verslechtert de mentale fitheid (leervermogen, problemen oplossen, creativiteit, concentratie, communicatie, empathie, flexibiliteit) en zelfreflectie. Stress verhoogt dus niet alleen de kans op verzuim, maar heeft ook een nadelige invloed op het functioneren van medewerkers. Stress is ook slecht voor de lichamelijke gezondheid van mensen. Het immuunsysteem werkt door stresshormonen slechter, evenals de spijsvertering en de opname van gezonde voedingsstoffen. Daarnaast stijgt de bloeddruk. Doordat mindfulness de lichaamsbewustheid vergroot, voelen mensen beter hoe het met hen gaat en wat ze nodig hebben. Dit kan ervoor zorgen dat ze hun lifestyle aanpassen om gezonder te leven en beter hun werk-privé balans bewaken.
De relatie mindfulness – duurzame inzetbaarheid
Wetenschappelijk onderzoek toont dat mindfulness het brein versterkt en het negatieve effect van stress op het brein vermindert. Het kan zelfs helpen om een buffer tegen stress te ontwikkelen. Mindfulness meditaties versterken de prefrontale cortex en hippocampus en verkleinen de amygdala. Deze veranderingen betekenen een sterker stresssysteem, waardoor mensen minder snel in de stress schieten (stressbestendiger worden) en sneller herstellen van stress. Ook heeft het positieve gevolgen voor de emotionele en mentale fitheid. Het zorgt er bijvoorbeeld voor dat in spannende situaties er meer geestelijke ruimte is om flexibel te reageren en creatievere oplossingen te bedenken. Een sterkere prefrontale cortex betekent beter functioneren (creativiteit, zelfreflectie, overzicht houden, flexibiliteit) en een sterkere amygdala betekent een beter geheugen en lerend vermogen.
De veranderingen in het brein door mindfulness zijn op hersenscans zichtbaar. Lees meer over de invloed van mindfulness op het brein.
De economische schade van slaapproblemen is 3 tot 4,5 miljard per jaar. Oorzaak is vaak stress.
Duurzaam inzetbaarheid vergroten door slaapproblemen aan te pakken met mindfulness
Volgens Jan Machek, verzuimexpert en psycholoog bij 365 (voorheen Arboned), wordt de economische schade van slaapproblemen in Nederland geschat op 3 tot 4,5 miljard euro per jaar. Slechte slapers hebben een verminderde weerstand, wat hen vatbaarder maakt voor allerlei (chronische) ziekten. Zo hebben mensen die minder dan zes uur per nacht slapen een verdubbelde kans op een hartaanval of beroerte, aldus recent onderzoek van de University of Chicago. En dat niet alleen, ze functioneren ook slechter. Mensen met een slaaptekort presteren minder, blijkt uit onderzoek van de Universiteit van Groningen. Wie kampt met een slaaptekort raakt sneller geïrriteerd, onthoudt minder goed, reageert langzamer en maakt meer fouten. Je wordt vaak ook star in je denken, wat ook zorgt voor minder creativiteit.
In de meeste gevallen worden slaapproblemen veroorzaakt door stress, spanning en gebeurtenissen van overdag. Overbelasting overdag uit zich ’s nachts doordat het stresssysteem niet tot rust komt. Dat mindfulness de nachtrust verbetert, is logisch aangezien mindfulness het stresssysteem versterkt. Wetenschappelijk onderzoek ondersteunt dit gunstige effect. Slapeloosheid verminderen met mindfulness zorgt dus voor het verbeteren van het functioneren en de inzetbaarheid van de medewerker. Meer over beter slapen met mindfulness.
Reflectievermogen en flexibiliteit belangrijk voor duurzame inzetbaarheid
In een mindfulness training, traint de deelnemer opmerkzaam te zijn van wat er is in het hier en nu. Zo traint een deelnemer ook het bewustzijn van eigen gedachten, gevoelens en lichamelijke reacties. Deelnemers leren zo eigen patronen, oordelen en mentale modellen en neigingen herkennen. Door meer zicht te krijgen op eigen gedachten en gevoelens, krijgen zij ook steeds meer zicht op hoe dit het eigen handelen beïnvloedt, oftewel het versterkt het reflectievermogen.
Door deze versterking van de zelfreflectie reageren mensen minder automatisch op situaties. Er is ruimte tussen de situatie en de reactie; een moment waarin besloten kan worden hoe er wijs mee om gegaan kan worden. Zo kunnen medewerkers hun gedrag steeds weer bijsturen, ook in een samenwerking. Mindfulness traint ook, zoals ze dat noemen, een ‘open-mind: open kijken naar wat er is en oordelen kunnen laten voor wat ze zijn. Dit draagt bij aan het openstaan voor anderen, aan flexibiliteit en het blijven leren van nieuwe situaties in het werk. Zeker in een tijd waarin verandering snel gaat is dit belangrijk.
Meer motivatie en werkplezier
Door een mindfulness training kan het werkplezier van medewerkers groter worden. Naast aandacht voor het gezond omgaan met lastige kanten van je werk, wordt ook de aandacht voor positieve zaken verstrekt. Mensen leren welke dingen hen energie geven en zijn vaker bewust van plezierige momenten. Zo kunnen ze daar meer energie uit halen. Bovendien hebben vervelende momenten en negatieve gevoelens minder vat op mensen die mindfulness beoefenen. De balans slaat eerder door naar werkplezier. En meer werkplezier zorgt voor meer motivatie. Fijn voor de medewerker, en ook voor de werkgever, die daarmee een beter functionerende medewerker in huis heeft.
Met een maatwerk training mindfulness voor bedrijven en organisaties kan het stresssysteem en de mentale fitheid van medewerkers versterkt worden. Ze krijgen inzichten en een aanpak aangereikt om langer gezond, flexibel en lerend te blijven, en goed te blijven functioneren.
Oriënteren op de mogelijkheden voor de eigen organisatie? Kom dan naar de workshop Duurzame inzetbaarheid en verzuimpreventie met mindfulness.
